Dirk Bouts en het Speculum van Museum Meermanno.


Een altaarstuk, of retabel, is een gebeeldhouwde of geschilderde decoratie die is geplaatst op een altaar. Al vanaf de eerste eeuwen van het christendom vormen altaren een vast onderdeel van het kerkinterieur. Van de vroege Hollandse schilderkunst hangt geen enkel werk nog op de plaats waar het ooit voor is gemaakt. Meestal wordt de Hollandse kunst van de 15de eeuw behandeld als onderdeel van de Vlaamse primitieven. Het Sacrements-altaarstuk van Dirk Bouts uit 1464/68 behoort tot die zeldzame werken van de Vlaamse Primitieven die zich vandaag nog bevinden op de plaats waarvoor zij oorspronkelijk bestemd waren. Op 15 maart 1464 sloot Bouts een contract af met de "Broederschap van het heilige Sacrament" voor het schilderen van een drieluik, dat een plaats zou krijgen in een van de kapellen in de kooromgang van de Sint-Pieterkerk in Leuven.

Bouts situeert het laatste Avondmaal in een eigentijds, gotisch interieur. Behalve de 12 discipelen en Christus bevinden zich hier nog vier personen in deze ruimte. Dat zijn de vier meesters van de Broederschap, de mannen met wie Bouts het contract afsloot. De man die het dichtst bij Christus staat was de belangrijkste van het gezelschap. Hij was schout. Centraal in de compositie zit Christus die zijn zegende hand boven de hostie en de kelk houdt. Dit is meteen ook de kern van de voorstelling: de instelling van de eucharistie (Wikipedia).

De scènes op de zijpanelen stellen prefiguraties van het Laatste Avondmaal voor, gebeurtenissen uit het Oude Testament die door middeleeuwse theologen als voorafspiegelingen van het Laatste Avondmaal werden beschouwd. Aan de ene kant Melchisedek en het Pascha; aan de andere kant het Manna in de woestijn en Elia. De Leuvense godsgeleerden die volgens het contract Bouts moesten adviseren, hebben ongetwijfeld ook de keuze van deze prefiguraties bepaald. Uitgebreide studie hoefden zij daarvoor niet te verrichten, want drie van de prefiguraties, te weten Melchisedek, het Pascha en het Manna, worden in relatie met het Laatste Avondmaal besproken en afgebeeld in het
"speculum humanae salvationis" (Spiegel van de menselijke betekenis). In dit in de late middeleeuwen populaire werk werden gebeurtenissen uit het Oude en het Nieuwe Testament met elkaar in verband gebracht (bron: Om iets te weten van de oude meesters. De omgang met de Vlaamse primitieven. Nijmegen/Heerlen, 1995). Het is niet uitgesloten dat Bouts zich heeft laten inspireren door houtsnedes waarmee 15de eeuwse gedrukte uitgaven van het "Speculum" zijn verlucht, welke zich nu bevindt in het Museum Meermanno (CollectiesMeermanno).

Een ander werk van Bouts in de Sint-Pieterkerk is de "Marteldood van H. Erasmus" van ca. 1460/64 (Kikirpa)

Wilt u meer weten over waar de Vlaamse primitieven zich bevinden? Kijk op deze fantastische website van het "Studiecentrum voor de vijftiende-eeuwse Schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden en het Prinsbisdom Luik" (http://xv.kikirpa.be/nl/homepage.htm).